شل شدن عضلات کف لگن یک مشکل شایع بخصوص در خانم ها در دوران میانسالی و پس از زایمان های متعدد است. وقتی صحبت از سلامت بدن می‌شود، اغلب افراد بیشتر روی قسمت‌هایی مثل قلب، ریه یا عضلات بزرگ بدن تمرکز می‌کنند، اما یکی از مهم‌ترین و در عین حال نادیده‌گرفته‌شده‌ترین بخش‌ها، عضلات کف لگن است. این عضلات گروهی از ماهیچه‌ها و بافت‌های همبند هستند که مانند یک “توری حمایتی” در پایین‌ترین قسمت لگن قرار گرفته‌اند. تصور کنید لگن شما همانند یک کاسه باشد و این عضلات همان تور محکمی هستند که اندام‌های حیاتی مثل مثانه، رحم (در زنان)، روده و مقعد را در جای خود نگه می‌دارند.
اگر این عضلات قوی و سالم باشند، فرد کنترل بهتری روی عملکرد مثانه و روده دارد و حتی کیفیت روابط جنسی نیز بهبود پیدا می‌کند. اما در صورت ضعیف یا شل شدن عضلات کف لگن، مشکلات متعددی مثل بی اختیاری ادرار، درد لگنی و حتی بیرون زدگی اندام های داخلی (پرولاپس) رخ می‌دهد.
عضلات کف لگن چندین وظیفه کلیدی دارند:
- حمایت از اندام‌های داخلی: آنها مثانه، رحم و روده را در موقعیت مناسب نگه می‌دارند.
- کنترل ادرار و مدفوع: با انقباض و انبساط این عضلات، فرد می‌تواند تخلیه را کنترل کند.
- نقش در روابط جنسی: در زنان این عضلات بر لذت و ارگاسم تأثیر دارند و در مردان نیز بر نعوظ و انزال.
- ثبات بدن: عضلات کف لگن با عضلات شکم و کمر همکاری کرده و به حفظ تعادل و ثبات کمک می‌کنند.
وقتی این عضلات ضعیف شوند، درست مانند توری که رشته‌هایش پاره شده باشد، دیگر نمی‌توانند اندام‌ها را درست در جای خود نگه دارند و مشکلات متعددی بروز می‌کند.
شل شدن عضلات کف لگن چیست؟
شل شدن عضلات کف لگن به معنای کاهش قدرت، استحکام یا قابلیت کشسانی این عضلات است. در این حالت عضلات نمی‌توانند وظایف خود را به‌درستی انجام دهند. برای مثال، فرد ممکن است هنگام عطسه یا خنده، کنترل ادرار خود را از دست بدهد یا احساس کند چیزی از واژن یا مقعد بیرون می‌زند.
شل شدن این عضلات با “ضعیف شدن ساده” تفاوت دارد. گاهی عضله ضعیف است اما هنوز حالت کشسانی و استحکام دارد. در حالی که در شل‌شدگی، علاوه بر ضعف، حالت سفتی و قوام طبیعی هم از بین رفته و بافت‌ها شل و افتاده می‌شوند.
تفاوت بین ضعف و شل شدن عضلات کف لگن
ضعف عضلانی: به این معناست که عضلات قدرت کافی برای انقباض ندارند اما هنوز ساختار اصلی حفظ شده است.
شل‌شدگی عضلانی: یعنی علاوه بر ضعف، خاصیت ارتجاعی هم کاهش یافته و اندام‌ها بیشتر در معرض افتادگی قرار دارند.
برای درک بهتر، می‌توان آن را با یک کش مقایسه کرد. کشی که زیاد استفاده شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده، دیگر مثل قبل محکم نمی‌کشد و به راحتی شل می‌شود.
چه کسانی بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند؟
- زنان بعد از زایمان طبیعی، مخصوصاً در زایمان‌های متعدد یا سخت.
- افراد مسن، چون با افزایش سن، بافت‌های عضلانی و کلاژن ضعیف‌تر می‌شوند.
- افراد چاق، زیرا وزن زیاد فشار بیشتری به عضلات کف لگن وارد می‌کند.
- افراد کم‌تحرک، چون ورزش نکردن باعث تضعیف این عضلات می‌شود.
- افراد با بیماری‌های مزمن مثل یبوست طولانی یا سرفه مزمن.
علل اصلی شل شدن عضلات کف لگن
شل شدن عضلات کف لگن هیچ‌وقت یک شبه اتفاق نمی‌افتد؛ بلکه مجموعه‌ای از عوامل به مرور زمان باعث آن می‌شوند.
بارداری و زایمان طبیعی
بارداری به تنهایی فشار زیادی به عضلات کف لگن وارد می‌کند. وزن جنین، افزایش فشار شکمی و تغییرات هورمونی همگی موجب کشیدگی عضلات می‌شوند. در زایمان طبیعی، این عضلات بیش از حد باز می‌شوند تا نوزاد عبور کند. اگر زایمان سخت یا طولانی باشد یا نوزاد وزن بالایی داشته باشد، آسیب بیشتری به این عضلات وارد می‌شود.
افزایش سن و یائسگی
با بالا رفتن سن، تولید هورمون استروژن کاهش پیدا می‌کند. این هورمون نقش مهمی در حفظ سلامت بافت‌های عضلانی و همبند دارد. بنابراین در زنان یائسه احتمال شل‌شدگی کف لگن بیشتر است. در مردان هم با افزایش سن، ضعف عضلات کف لگن شایع‌تر می‌شود.
اضافه وزن و چاقی
هر کیلوگرم اضافه وزن مثل یک وزنه دائمی است که روی عضلات کف لگن فشار وارد می‌کند. این فشار مداوم باعث کشیدگی و در نهایت شل شدن عضلات کف لگن می‌شود.
مشکلات مزمن مانند یبوست و سرفه طولانی‌مدت
اگر فرد به طور مرتب دچار یبوست باشد و هنگام اجابت مزاج فشار زیادی به عضلات وارد کند، به مرور این عضلات ضعیف می‌شوند. همچنین افرادی که به دلیل بیماری های ریوی یا آلرژی دائماً سرفه می‌کنند، بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند.
سبک زندگی و کم‌تحرکی
نشستن های طولانی مدت، ورزش نکردن و نداشتن فعالیت بدنی همگی به ضعف عضلات کف لگن منجر می‌شوند. برعکس، تمرین‌هایی مانند ورزش‌های کششی، یوگا و حرکات کگل می‌توانند قدرت عضلات را افزایش دهند.
علائم شل شدن عضلات کف لگن
شناخت علائم اولین گام برای درمان است. بسیاری از افراد این نشانه‌ها را طبیعی می‌دانند یا از صحبت درباره آنها خجالت می‌کشند، اما باید بدانید این مشکلات قابل درمان هستند.
بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
یکی از شایع‌ترین علائم، ناتوانی در کنترل ادرار یا مدفوع است. برای مثال هنگام عطسه، خنده یا ورزش ممکن است ادرار نشت کند. در برخی موارد شدیدتر، فرد حتی در حالت عادی هم دچار بی‌اختیاری می‌شود.
احساس سنگینی یا بیرون‌زدگی در ناحیه واژن یا مقعد
برخی افراد احساس می‌کنند چیزی درون لگنشان افتاده یا چیزی از واژن یا مقعد بیرون می‌زند. این حالت معمولاً به دلیل پرولاپس یا بیرون‌زدگی اندام‌های لگنی است.
کاهش میل و رضایت جنسی
شل‌شدگی عضلات کف لگن می‌تواند منجر به کاهش لذت جنسی و حتی درد در حین رابطه شود. در زنان ممکن است احساس گشادی واژن و در مردان مشکلاتی مثل اختلال نعوظ بروز کند.
کمردرد و درد لگنی
ضعف عضلات کف لگن بر تعادل بدن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به دردهای مزمن در ناحیه کمر و لگن شود.
روش‌های تشخیص
معاینه فیزیکی توسط پزشک متخصص
پزشک زنان یا اورولوژیست می‌تواند با معاینه لگن، وضعیت عضلات را بررسی کند. او با لمس یا مشاهده، قدرت انقباض عضلات را ارزیابی می‌کند.
استفاده از دستگاه‌های تخصصی (مانند بیوفیدبک و سونوگرافی)
این دستگاه‌ها می‌توانند میزان قدرت عضلات را اندازه‌گیری کنند و حتی در طول تمرین به فرد بازخورد بدهند.
تست‌های ساده در خانه برای بررسی قدرت عضلات
یکی از ساده‌ترین تست‌ها این است که هنگام ادرار کردن، سعی کنید جریان را برای چند ثانیه متوقف کنید. اگر نمی‌توانید این کار را انجام دهید، احتمالاً عضلات کف لگن شما ضعیف یا شل شده‌اند.
روش‌های درمان شل شدن عضلات کف لگن
شل شدن عضلات کف لگن مشکل رایجی است اما خوشبختانه راه‌های زیادی برای درمان آن وجود دارد. انتخاب بهترین روش به شدت مشکل، سن، وضعیت سلامت عمومی و حتی سبک زندگی فرد بستگی دارد. درمان می‌تواند از روش‌های ساده خانگی و تمرینات ورزشی شروع شود و در موارد شدیدتر به درمان‌های تخصصی یا حتی جراحی نیاز باشد.
تمرینات کگل (Kegel Exercises)
تمرینات کگل یکی از مؤثرترین و ساده‌ترین راه‌ها برای تقویت عضلات کف لگن هستند. این تمرین‌ها شامل منقبض و رها کردن عضلاتی است که جریان ادرار را کنترل می‌کنند. کافی است فرد تصور کند می‌خواهد جلوی ادرار را بگیرد و همان عضلات را برای چند ثانیه منقبض کند.
روش انجام:
- ابتدا عضلات کف لگن را پیدا کنید (همان عضلاتی که جریان ادرار را متوقف می‌کنند).
- آنها را برای 5 ثانیه منقبض نگه دارید.
- سپس به مدت 5 ثانیه رها کنید.
- این کار را 10 بار پشت سر هم تکرار کنید.
با تمرین روزانه، طی چند هفته قدرت عضلات به‌طور محسوسی افزایش می‌یابد. مزیت بزرگ تمرینات کگل این است که می‌توان آنها را در هر مکانی انجام داد؛ پشت میز کار، در اتوبوس یا حتی هنگام تماشای تلویزیون.
فیزیوتراپی تخصصی کف لگن
در مواردی که تمرینات خانگی کافی نباشد، فیزیوتراپیست‌های متخصص با استفاده از روش‌هایی مانند بیوفیدبک، الکتروتراپی و تمرینات هدفمند به بیمار کمک می‌کنند. این روش‌ها برای زنانی که بعد از زایمان یا یائسگی دچار مشکلات جدی شده‌اند بسیار مؤثر است.
ابزارها و وسایل کمکی
ابزارهایی مانند توپ‌های واژینال یا دستگاه‌های تحریک الکتریکی وجود دارند که برای تقویت عضلات کف لگن طراحی شده‌اند. این وسایل به فرد کمک می‌کنند تا تمرینات را درست‌تر انجام دهد و عضلات سریع‌تر تقویت شوند.
درمان‌های دارویی و هورمونی
در زنان یائسه، درمان‌های هورمونی مانند استروژن موضعی می‌تواند به بهبود بافت‌های کف لگن کمک کند. البته این درمان‌ها باید تحت نظر پزشک و پس از بررسی کامل وضعیت فرد انجام شوند.
جراحی در موارد شدید شل شدن عضلات کف لگن
اگر شل‌شدگی عضلات منجر به پرولاپس شدید یا مشکلات جدی شود و سایر روش‌ها بی‌اثر باشند، جراحی به‌عنوان آخرین گزینه مطرح می‌شود. جراحی معمولاً شامل بالا کشیدن و ترمیم عضلات یا استفاده از مش‌های پزشکی برای حمایت بیشتر است.
