پرولاپس اندام های لگن یکی از مشکلات شایع اما کمتر مطرح‌شده در بین زنان است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که عضلات و رباط‌های حمایت‌کننده‌ی کف لگن ضعیف شده یا آسیب ببینند و نتوانند اندامهای لگنی مثل رحم، مثانه یا رکتوم را در جای اصلی خود نگه دارند. در نتیجه این اندام‌ها به سمت پایین جابه‌جا می‌شوند و حتی ممکن است از دهانه واژن بیرون بزنند. فیزیوتراپی کف لگن یک روش موثر در مدیریت پرولاپس اندام های لگن است که در کلینیک فیزیوتراپی پارسیان در مشهد ارائه می شود.
این مشکل فقط یک مسئله جسمی ساده نیست؛ بلکه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت‌تأثیر قرار دهد. بسیاری از زنان مبتلا احساس سنگینی در ناحیه لگن، درد، بی‌اختیاری ادرار یا مشکلات جنسی را تجربه می‌کنند. در حالی که عده زیادی از خانم‌ها به دلیل خجالت یا ناآگاهی، سال‌ها با علائم زندگی می‌کنند بدون اینکه برای درمان اقدام کنند.
پرولاپس اندام های لگن درجات مختلفی دارد. در مراحل اولیه ممکن است فقط یک احساس فشار یا برآمدگی کوچک حس شود، اما در مراحل پیشرفته تر می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تر مثل بی اختیاری شدید، دشواری در دفع یا حتی زخم های واژن شود. آگاهی از این موضوع کمک می‌کند تا افراد زودتر به پزشک مراجعه کنند و از پیشرفت بیماری جلوگیری نمایند.
چرا شناخت این بیماری اهمیت دارد؟ شناخت پرولاپس اندام های لگن به دلایل مختلف اهمیت دارد. اول اینکه، این بیماری بسیار شایع است و تخمین زده می‌شود که حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد زنان بعد از زایمان یا با افزایش سن درجاتی از پرولاپس را تجربه کنند. دوم اینکه، برخلاف بسیاری از بیماری ها، پرولاپس اندام های لگن قابل پیشگیری و درمان است؛ اگر افراد سبک زندگی درستی داشته باشند و به موقع اقدام کنند.
همچنین، پرولاپس تنها یک مشکل جسمی نیست؛ بلکه می‌تواند تأثیر زیادی بر زندگی عاطفی و اجتماعی زنان بگذارد. احساس خجالت، کاهش اعتماد به نفس، مشکلات در رابطه زناشویی و محدودیت در فعالیت‌های روزمره از جمله پیامدهای روانی این بیماری هستند. بنابراین، آگاهی از این موضوع نه تنها به درمان بهتر کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود زنان راحت‌تر درباره آن صحبت کنند و به جای پنهان کردن علائم، به دنبال راه‌حل باشند.
ساختار لگن و اندامهای درگیر در پرولاپس اندام های لگن
برای درک بهتر پرولاپس، ابتدا باید با ساختار لگن آشنا شویم. لگن مانند یک کاسه استخوانی است که اندامهای حیاتی بدن مثل رحم، مثانه، واژن و رکتوم را در بر می‌گیرد. این اندام ها توسط عضلات، رباط ها و بافت های همبند حمایت می شوند. در حالت طبیعی، این ساختارها باعث می شوند اندام ها در جای خود ثابت بمانند و عملکردشان به درستی انجام شود.
وقتی این سیستم حمایتی به هر دلیلی ضعیف شود ، مثلاً به علت زایمان سخت، افزایش سن یا فشارهای مزمن ، اندام‌ها شروع به جابه‌جایی می‌کنند. این همان وضعیتی است که ما به آن پرولاپس می‌گوییم. بسته به اینکه کدام اندام بیشتر جابه‌جا شده باشد، نوع پرولاپس نیز متفاوت خواهد بود.
کف لگن از مجموعه‌ای از عضلات تشکیل شده که مانند یک “تور یا ننو” اندامهای داخلی را نگه می‌دارند. این عضلات علاوه بر نقش حمایتی، در کنترل ادرار و مدفوع و همچنین عملکرد جنسی نیز تأثیر مستقیم دارند.
وقتی این عضلات ضعیف می‌شوند – مثلاً به دلیل زایمان طبیعی‌های متعدد یا یائسگی – مثل این است که تور زیر اندام‌ها پاره یا شل شده باشد. در نتیجه اندام‌ها به سمت پایین کشیده می‌شوند و علائم پرولاپس ظاهر می‌شود. به همین دلیل، تمرینات تقویتی کف لگن (مانند ورزش‌های کگل) یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری و درمان پرولاپس به شمار می‌رود.
ارتباط بین ضعیف شدن عضلات کف لگن و پرولاپس
ارتباط بین ضعف عضلات کف لگن و پرولاپس اندام های لگن بسیار مستقیم است. اگر تصور کنیم لگن یک ساختمان است، عضلات کف لگن همانند ستون‌های اصلی آن هستند. اگر این ستون‌ها آسیب ببینند یا تحمل وزن را نداشته باشند، ساختمان شروع به فرو ریختن می‌کند. به همین شکل، وقتی عضلات کف لگن ضعیف شوند، اندام‌ها نمی‌توانند در جای طبیعی خود باقی بمانند و به سمت پایین حرکت می‌کنند.
این ضعف ممکن است تدریجی باشد؛ یعنی فرد در ابتدا فقط احساس کمی فشار داشته باشد و به مرور زمان علائم بیشتر و شدیدتر شود. همین موضوع نشان می‌دهد که چرا پیشگیری و تقویت عضلات کف لگن از سنین پایین اهمیت ویژه‌ای دارد.
انواع پرولاپس اندام های لگن
پرولاپس رحم
پرولاپس رحم زمانی اتفاق می‌افتد که رحم به دلیل ضعف عضلات و رباط‌های نگهدارنده، از جای خود پایین می‌آید و به سمت واژن حرکت می‌کند. در موارد خفیف، فقط کمی جابه‌جایی وجود دارد، اما در مراحل شدیدتر، رحم ممکن است از دهانه واژن بیرون بزند. این وضعیت می‌تواند باعث احساس فشار، درد در کمر یا لگن، و حتی مشکلات جنسی شود.
پرولاپس مثانه (سیستوسل)
یکی از شایع‌ترین انواع پرولاپس، پرولاپس مثانه یا همان سیستوسل است. در این حالت، دیواره جلویی واژن که مثانه پشت آن قرار دارد، ضعیف می‌شود و مثانه به داخل واژن برآمده می‌شود. علامت اصلی سیستوسل، بی‌اختیاری ادرار یا مشکل در تخلیه کامل مثانه است. بسیاری از زنان احساس می‌کنند که باید چند بار پشت سر هم ادرار کنند یا بعد از تخلیه هم هنوز مقداری ادرار باقی مانده است.
پرولاپس رکتوم (رکتوسل)
در پرولاپس رکتوم، دیواره پشتی واژن دچار ضعف می‌شود و رکتوم به داخل واژن برآمده می‌شود. این حالت معمولاً با مشکل در دفع مدفوع همراه است. فرد ممکن است مجبور شود برای تخلیه کامل، فشار بیشتری وارد کند یا حتی با انگشت به دیواره واژن فشار بیاورد. این وضعیت علاوه بر ناراحتی جسمی، باعث خجالت و مشکلات روحی نیز می‌شود.
پرولاپس واژینال پس از هیسترکتومی
زنانی که رحم خود را در اثر هیسترکتومی (عمل جراحی برداشت رحم) از دست داده‌اند، در معرض نوع دیگری از پرولاپس قرار می‌گیرند. در این حالت، قسمت فوقانی واژن به دلیل نبود رحم برای حمایت، دچار افتادگی می‌شود. این وضعیت می‌تواند مشکلاتی مشابه سایر انواع پرولاپس ایجاد کند و نیاز به مراقبت ویژه دارد.
علائم و نشانه‌های پرولاپس اندام های لگن
علائم شایع اولیه
علائم پرولاپس در مراحل اولیه ممکن است خفیف و مبهم باشند. بسیاری از زنان فقط یک احساس فشار یا سنگینی در ناحیه لگن را تجربه می‌کنند. برخی دیگر ممکن است متوجه یک برآمدگی کوچک در واژن شوند که هنگام ایستادن یا فعالیت‌های سنگین بیشتر حس می‌شود.
علائم شدید و پیشرفته
با پیشرفت پرولاپس، علائم شدیدتر می‌شوند. در این مرحله، فرد ممکن است دچار بی‌اختیاری ادرار، دشواری در دفع مدفوع، درد در کمر و لگن یا حتی بیرون‌زدگی آشکار اندام‌ها از دهانه واژن شود. این علائم می‌توانند فعالیت‌های روزانه فرد را به شدت محدود کنند.
تأثیر پرولاپس بر زندگی روزمره
پرولاپس فقط یک مشکل فیزیکی نیست؛ بلکه زندگی فرد را از جنبه‌های مختلف تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از زنان از ورزش، رابطه جنسی یا حتی فعالیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند چون احساس خجالت یا ناراحتی دارند. این موضوع می‌تواند منجر به افسردگی، کاهش اعتماد به نفس و مشکلات زناشویی شود.
علل و عوامل خطر پرولاپس اندام های لگن
بارداری و زایمان طبیعی
یکی از اصلی‌ترین علل پرولاپس، بارداری و زایمان است. در دوران بارداری، فشار جنین بر عضلات کف لگن زیاد می‌شود و در زایمان طبیعی، این عضلات تحت کشش شدید قرار می‌گیرند. به همین دلیل زنانی که چندین زایمان طبیعی داشته‌اند بیشتر در معرض پرولاپس قرار می‌گیرند.
افزایش سن و یائسگی
با افزایش سن، بافت‌های بدن انعطاف و قدرت خود را از دست می‌دهند. کاهش هورمون استروژن در دوران یائسگی نیز باعث ضعیف شدن عضلات و رباط‌های لگنی می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از زنان در سنین بالای ۵۰ سال دچار پرولاپس می‌شوند.
چاقی و فشارهای مزمن شکمی
چاقی، یبوست مزمن، سرفه‌های طولانی‌مدت (مثلاً در بیماران ریوی) و حتی بلند کردن اجسام سنگین می‌توانند فشار زیادی به کف لگن وارد کنند. این فشارها به مرور زمان باعث کشیدگی عضلات و بروز پرولاپس می‌شوند.
عوامل ژنتیکی و ضعف بافت همبند
برخی افراد به صورت ژنتیکی بافت‌های همبند ضعیف‌تری دارند. این افراد حتی بدون داشتن عوامل خطر واضح مانند زایمان یا چاقی، ممکن است دچار پرولاپس شوند. بنابراین، سابقه خانوادگی یکی از عوامل مهم در بروز این بیماری است.
روش‌های درمان غیرجراحی پرولاپس اندام های لگن
تغییر سبک زندگی و مراقبت‌های روزانه
در مراحل اولیه پرولاپس، تغییر سبک زندگی می‌تواند به کنترل علائم کمک کند. کاهش وزن، درمان سرفه‌های مزمن، پیشگیری از یبوست و محدود کردن فعالیت‌هایی که فشار زیادی بر لگن وارد می‌کنند، از جمله اقدامات مهم هستند.
استفاده از پساری (Pessary)
پساری یک وسیله سیلیکونی یا پلاستیکی است که داخل واژن قرار داده می‌شود و مانند یک تکیه‌گاه، از اندامهای لگنی حمایت می‌کند. این وسیله در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف وجود دارد و توسط پزشک انتخاب می‌شود.
مزایا: بدون جراحی، قابل استفاده در هر سنی، مناسب برای زنانی که قصد بارداری دارند یا جراحی برایشان خطرناک است.
معایب: نیاز به تعویض و تمیز کردن منظم، احتمال تحریک یا عفونت واژن.
فیزیوتراپی و بیوفیدبک
فیزیوتراپی تخصصی کف لگن به تقویت عضلات و بهبود علائم کمک زیادی می‌کند. در روش بیوفیدبک، با استفاده از دستگاه‌های خاص، انقباض عضلات به فرد نشان داده می‌شود تا بتواند تمرینات را درست انجام دهد. این روش برای کسانی که عضلات بسیار ضعیفی دارند، بسیار مؤثر است.
داروهای هورمونی (استروژن موضعی)
برای زنانی که یائسه شده‌اند، استفاده از کرم‌ها یا شیاف‌های استروژن موضعی می‌تواند باعث تقویت بافت واژن و کاهش علائم پرولاپس شود. البته این داروها باید تحت نظر پزشک استفاده شوند و برای همه افراد مناسب نیستند.
روش‌های درمان جراحی پرولاپس
ترمیم واژن (واژینوپلاستی)
یکی از روش‌های رایج درمان پرولاپس، ترمیم بافت‌های شل شده واژن است. در این روش، پزشک با استفاده از بخیه یا گاهی مش‌های پزشکی، دیواره واژن را تقویت می‌کند تا اندام‌ها در جای طبیعی خود باقی بمانند.
هیسترکتومی (برداشتن رحم)
در مواردی که پرولاپس رحم شدید باشد و فرد دیگر قصد بارداری نداشته باشد، پزشک ممکن است هیسترکتومی (برداشتن رحم) را پیشنهاد دهد. این روش مشکل را به‌طور قطعی برطرف می‌کند اما ممکن است با عوارضی مثل تغییرات هورمونی و کاهش میل جنسی همراه باشد.
استفاده از مش‌های پزشکی (Mesh Repair)
در برخی موارد پیشرفته، از مش‌های پزشکی برای تقویت بافت‌ها و حمایت از اندام‌ها استفاده می‌شود. با وجود مؤثر بودن این روش، در سال‌های اخیر بحث‌های زیادی درباره عوارض احتمالی آن (مثل عفونت یا تحریک بافتی) مطرح شده است، بنابراین باید با دقت و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.
جراحی‌های کم‌تهاجمی (لاپاراسکوپی و رباتیک)
پیشرفت تکنولوژی پزشکی باعث شده برخی جراحی‌های پرولاپس به‌صورت کم‌تهاجمی انجام شوند. در این روش‌ها، به جای برش بزرگ شکمی، از برش‌های کوچک و دوربین استفاده می‌شود. این جراحی‌ها درد کمتر، دوره نقاهت کوتاه‌تر و نتایج ظاهری بهتری دارند.
